Το γεωπολιτικό πόκερ και η διχοτόμηση της Ουκρανίας

Του Σταύρου Λυγερού

Τα γεγονότα στην Ουκρανία επιβεβαιώνουν ότι ο Ψυχρός Πόλεμος μπορεί να μπήκε στο ράφι, μπορεί να άλλαξε μορφή, αλλά δεν έγινε παρελθόν.

Παρελθόν έγινε η ιδεολογική αντιπαράθεση Δύσης – Ανατολής, αλλά όχι και ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός. Οι Δυτικοί επεδίωκαν να κρατήσουν, εάν ήταν δυνατόν εσαεί, τη Ρωσία στα γόνατα, όπως συνέβαινε επί Γέλτσιν. Με τη βοήθεια και των υψηλών τιμών του πετρελαίου, του φυσικού αερίου και άλλων πρώτων υλών όμως ο Πούτιν κατάφερε να ξαναστήσει την «Αρκούδα» στα πόδια της. Όταν, μάλιστα, ένιωσε ότι είναι αρκετά ισχυρή, διεκδίκησε δυναμικά πρωταγωνιστικό ρόλο στη διεθνή σκηνή.

Οι Δυτικοί ποτέ δεν εγκατέλειψαν το σχέδιό τους να περικυκλώσουν γεωπολιτικά τη Ρωσία, ώστε να περιορίσουν τον ρόλο της. Η επέκταση της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ στην Ανατολική Ευρώπη δημιούργησε θετικά για τη Δύση τετελεσμένα και στρίμωξε τη Μόσχα. Οι αμερικανοί όμως δεν τα πήγαν εξίσου καλά στην Κεντρική Ασία. Ο Πούτιν κατάφερε σε σημαντικό βαθμό να ανακτήσει την γεωπολιτική επιρροή στο μαλακό υπογάστριο της χώρας του.

Το κρίσιμο διακύβευμα σε αυτό τον υποβόσκοντα ανταγωνισμό ήταν ο έλεγχος της Ουκρανίας. Η φιλοδυτική «πορτοκαλί επανάσταση» ανέτρεψε το μετασοβιετικό φιλορωσικό καθεστώς, αλλά η οικονομική κρίση, σε συνδυασμό με τις πιέσεις της Μόσχας, επανέφερε τη χώρα στη ρωσική σφαίρα επιρροής. Η Ουκρανία όμως ήταν και παραμένει διχασμένη χώρα. Οι δυτικές και βορειοδυτικές επαρχίες διαπνέονται από αντιρωσισμό και είναι στραμμένες προς δυσμάς. Αντιθέτως, οι πιο πλούσιες ανατολικές και νοτιοανατολικές επαρχίες είναι στραμμένες προς τη Ρωσία. Εκεί, άλλωστε, ο πληθυσμός είναι Ρώσοι και Ουκρανοί που κατά κανόνα θεωρούν τον εαυτό τους παρακλάδι του ρωσικού έθνους.

Το διεφθαρμένο και αυταρχικό καθεστώς του Γιανουκόβιτς τροφοδότησε τις αντιδράσεις της άλλης Ουκρανίας. Οι αντιδράσεις προσέλαβαν διαστάσεις εξέγερσης όταν η εκλεγμένη κυβέρνηση αρνήθηκε να υπογράψει συμφωνία σύνδεσης με την Ε.Ε. Αναμφίβολα, οι δυτικές υπηρεσίες έβαλαν ποικιλοτρόπως το χεράκι τους. Αναμφίβολα, τη βρώμικη δουλειά στην τελική φάση της εξέγερσης την έκαναν τα ένοπλα νεοναζί κομάντο. Η εξέγερση όμως δεν ήταν ένα στημένο πραξικόπημα. Απλώς αντανακλούσε τα «θέλω» της δυτικόφιλης Ουκρανίας.

Η ανατροπή του Γιανουκόβιτς και ο έλεγχος από τους αντιρώσους ακροδεξιούς κρίσιμων τομέων του κράτους ήταν η πρόκληση για τη Μόσχα. Αυτό όμως που έφερε τον κόμπο στο χτένι ήταν η σαφής πρόθεση του νέου καθεστώτος να προσδέσει την Ουκρανία στην Ε.Ε. επειδή θα δημιουργούσε τετελεσμένο. Ο Πούτιν είχε συνείδηση πως εάν δεν αντιδρούσε θα έχανε οριστικά την Ουκρανία. Δεν μπορούσε, όπως στο παρελθόν, να ελπίζει σε μελλοντική νίκη των φιλορωσικών δυνάμεων.

Πρώτη απάντηση

Η αναίμακτη κατάληψη της γεωπολιτικά κρίσιμης Κριμαίας είναι η πρώτη απάντηση της Ρωσίας. Χωρίς την Κριμαία, η ρωσική παρουσία στη Μαύρη Θάλασσα και πολύ περισσότερο στη Μεσόγειο, θα συρρικνώνονταν δραματικά. Οι Δυτικοί αντιδρούν με υψηλούς τόνους, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουν άλλη επιλογή από το να αποδεχτούν τα τετελεσμένα. Για δεύτερη φορά (η πρώτη ήταν στη Γεωργία) έδρασαν τυχοδιωκτικά. Παραβίασαν τη συμφωνία της 21ης Φεβρουαρίου για συμβιβασμό του καθεστώτος Γιανουκόβιτς με τους εξεγερθέντες, πιστεύοντας ότι θα μπορούσαν ανέξοδα να δημιουργήσουν θετικά γι αυτούς τετελεσμένα. Υποτίμησαν κραυγαλέα την αποφασιστικότητα της Μόσχας, ενώ δεν είχαν δυνατότητα να αποτρέψουν την αντίδρασή της.

Αναμφίβολα, η Ρωσία παραβίασε τη διεθνή νομιμότητα, αλλά οι σχετικές καταγγελίες των Δυτικών βρωμάνε από υποκρισία. Όλα εκείνα για τα οποία κατηγορούν σήμερα τον Πούτιν, τα έχουν κάνει και οι ίδιοι. Γιατί, άραγε, είναι δόγμα η ακεραιότητα της Ουκρανίας και δεν ήταν η ακεραιότητα της Γιουγκοσλαβίας; Εξίσου κραυγαλέο είναι και το γεγονός ότι δεν δίστασαν να συμμαχήσουν με τους νεοναζί προκειμένου να προωθήσουν τα σχέδιά τους.

Οι απειλές του Ομπάμα ότι θα απομονώσει τη Ρωσία και θα της επιβάλλει οικονομικές κυρώσεις, το μόνο που καταδεικνύουν είναι η πολιτική αμηχανία και αδυναμία του. Οι Δυτικοί μπορούν να τη γρατζουνίσουν, αλλά το κόστος, ειδικά για την Ευρώπη, θα είναι μεγαλύτερο. Υπενθυμίζουμε ότι η ΕΕ είναι πολύ εξαρτημένη από το ρωσικό αέριο. Εάν σταματούσε η ροή του, το πλήγμα για την καθημερινότητα αλλά και για τη βιομηχανική παραγωγή, ειδικά της Γερμανίας, θα ήταν καταλυτικό.

Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν ο Πούτιν θα ωθήσει σε απόσχιση από το Κίεβο κι άλλες ανατολικές επαρχίες της Ουκρανίας, επιβάλλοντας μία διχοτόμηση που να ανταποκρίνεται σε γενικές γραμμές στον υφιστάμενο βαθύτερο ιδεολογικοπολιτικό διχασμό της.

Οι διαδηλώσεις ρώσων και φιλορώσων ήδη προετοιμάζουν πολιτικά το έδαφος και όλα δείχνουν ότι τα πράγματα θα εξελιχθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Παραλλήλως η Μόσχα πιέζει οικονομικά το Κίεβο σταματώντας την εκταμίευση του δανείου και καταργώντας τις προνομιακές τιμές με τις οποίες προμήθευε φυσικό αέριο στην Ουκρανία.

Για να αποφύγει την πτώχευση, το νέο καθεστώς ζητάει από τη Δύση οικονομική βοήθεια. Η ΕΕ και το ΔΝΤ θα δώσουν δάνεια, αλλά από τις πρώτες δηλώσεις προκύπτει η πρόθεσή τους να θέσουν σκληρούς όρους, όπως π.χ. η απελευθέρωση της τιμής του αερίου. Εάν όμως τελικώς επιβληθούν τέτοια μέτρα, θα προκαλέσουν κοινωνικές αντιδράσεις, δεδομένου ότι κατά κανόνα οι Ουκρανοί επιβιώνουν με δυσκολία.

Με άλλα λόγια, το όνειρο του «δυτικού παραδείσου» θα θολώσει, με ό,τι αυτό συνεπάγεται στο πολιτικό επίπεδο και για την ακρωτηριασμένη Ουκρανία.

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «ΕΠΙΚΑΙΡΑ»