Περί διαλεκτικού υλισμού κι άλλων τινών….

Του Όθωνα Κουμαρέλλα

Ως «δικηγόρος του διαβόλου», πιστεύω ότι η κριτική σκέψη, οπαδοί της οποίας οι περισσότεροι ομολογούμε, πρέπει να ερευνά όλες τις πτυχές ενός θέματος, χωρίς να απορρίπτονται a priori απόψεις που θίγουν ενδεχομένως τη μέχρι τώρα πίστη μας για τα πράγματα.

Η ψυχολογία, η ψυχανάλυση και ιδιαίτερα η κοινωνική ψυχολογία, μπορούν να μας προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες και κάποια εργαλεία για να ερμηνεύσουμε τη σημερινή κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα και πως αυτή εξελίσσεται και προς ποια κατεύθυνση.

Όμως οι επιστήμες αυτές μπορούν να μας δώσουν γενικές ερμηνείες με βάση την ανθρώπινη συμπεριφορά και πως αυτή επηρεάζεται από το συνειδητό, το ασυνείδητο, τα συναισθήματα που δημιουργούνται με βάση τις κάθε φορά προσλαμβάνουσες παραστάσεις ξεχωριστών ατόμων, ή ομάδων, λειτουργώντας ως υπόβαθρο του κάθε τι που συμβαίνει γύρω μας.

Ωστόσο, είναι η Πολιτική Οικονομική Επιστήμη αυτή που ενσωματώνοντας τα όποια συμπεράσματα προκύπτουν από τη ψυχανάλυση, την ατομική και  τη κοινωνική ψυχολογία, θα πρέπει να ερμηνεύσει τα κοινωνικά φαινόμενα, τα γεγονότα και τις εξελίξεις  πέρα και πάνω από αυτό το υπόβαθρο. Διαφορετικά οι ερμηνείες που δίνονται θα είναι αλυσιτελείς, αντιφατικές και θα οδηγούν πάντα σε σύγχυση, πολύ περισσότερο εάν θέλει κάποιος  να προχωρήσει σε προβλέψεις, ή και να επηρεάσει αποφασιστικά τις εξελίξεις (πολιτική).

Ο διαλεκτικός υλισμός είναι η μόνη μέχρι σήμερα επιστημονική θεωρία, πέρα από φιλοσοφικό ρεύμα,  που απάντησε με αδιαμφισβήτητο και ολοκληρωμένο τρόπο στην ερμηνεία της Ιστορίας του ανθρώπινου γένους και στο φαινόμενο της Οικονομίας, μέσω της ακολουθίας «θέση», «αντίθεση», «σύνθεση». Και τη διαδικασία αυτή (της διαλεκτικής), ακολουθούν σήμερα όλες οι Επιστήμες στη πρόοδο της γνώσης και της τεχνολογικής προόδου. Γιατί είναι κατά βάση μαθηματική διαδικασία.

Εξ’ άλλου ο Αριστοτέλης θεωρείται από τους πρώτους και σημαντικότερους διαλεκτικούς.

Στον «αντίποδα» του υπάρχει το φιλοσοφικό ρεύμα του Ιδεαλισμού, με κορυφαίο εκπρόσωπο βεβαίως τον Πλάτωνα (ναι αυτόν τον απόλυτο πολέμιο της Δημοκρατίας).

Ο Ιδεαλισμός θεωρεί ότι το Πνεύμα, η Νόηση και η Συνείδηση υπερτερούν στη σχέση τους με την ύλη.

Οι ιδεαλιστές φιλόσοφοι υποστήριζαν ότι μόνο η συνείδησή μας έχει πραγματική υπόσταση και ότι ο υλικός κόσμος είναι μόνο προϊόν των αισθήσεων, των παραστάσεων μας και των αντιλήψεών μας.

Ο Ιδεαλισμός είναι στενά συνδεδεμένος με την θρησκεία αφού, είτε άμεσα, είτε έμμεσα όλες οι ιδεαλιστικές φιλοσοφίες καταλήγουν στην ύπαρξη κάποιας ανώτερης δύναμης ανεξάρτητης από τον άνθρωπο (και ο άνθρωπος άβουλος υποταγμένος σ’ αυτή).

«Ο ιδεαλισμός έχει εκφάνσεις στην κοινωνική ζωή και στην ίδια την διαδικασία της γνώσης.

Η πορεία της γνώσης, η γενίκευση των φαινομένων "βοηθάει" πολλές φορές στην διάσπαση της συνείδησης από την πραγματικότητα, στο μετασχηματισμό των γενικών εννοιών σε έννοιες απόλυτες, αποσπασμένες από την ύλη» (Βικιπαιδεία).

Ο υλισμός, από τη πλευρά του, υποστηρίζει πως το κύριο συστατικό του Σύμπαντος είναι η ύλη, και πως όλα τα φαινόμενα που παρατηρούνται μπορούν να εξηγηθούν ως υλικές αλληλεπιδράσεις, είτε αυτές έχουμε τη δυνατότητα να τις κατανοούμε, είτε όχι, ανάλογα με το επίπεδο των γνώσεων, αλλά και των εργαλείων που σε κάθε χρονική στιγμή έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε για τη κατανόησή τους . Οι θετικές επιστήμες χρησιμοποιούν ένα παρεμφερές σύνολο αξιωμάτων και αρχών (μεθοδικός νατουραλισμός), που εξηγεί τα παρατηρήσιμα φαινόμενα της φύσης μόνο με φυσικά αίτια, χωρίς να αρνείται όμως την ύπαρξη του υπερφυσικού.

Ο διαλεκτικός υλισμός πρεσβεύει ότι η ύλη εξελίσσεται συνεχώς, σε μορφές που είναι ανεξάρτητες των προηγούμενων. Εισάγει τη μελέτη των αντιθέσεων, οι διάφορες (κύριες και δευτερεύουσες) πλευρές των οποίων, μέσω της σύγκρουσης μεταξύ τους και της λύσης της αντίθεσης, καθορίζουν τις νέες μορφές της ύλης που θα προκύψουν.

Αντίθετα στην ιδεαλιστική θεώρηση των πραγμάτων, η διαλεκτική εφαρμόζεται στη διαδικασία όμως εκείνη, με την οποία οι όποιες αντιφάσεις καταλύονται από κάποιο ανώτερο επίπεδο αλήθειας (Χέγκελ).

Στη πραγματικότητα αυτά τα δύο φαινομενικά αντίθετα φιλοσοφικά ρεύματα, και παρά τις επί μέρους εντελώς διαφορετικές ερμηνείες για τα φαινόμενα της ζωής, κατά τη γνώμη μου ως ένα βαθμό τουλάχιστον, αλληλοσυμπληρώνονται.

Έννοιες, αρχές και αξίες που αναδεικνύει ο Ιδεαλισμός, έρχεται η διαλεκτική και στη συνέχεια ο διαλεκτικός υλισμός να τις ενστερνιστεί και να προσπαθεί να τις πραγματώσει στο επίπεδο του ρεαλιστικού. Δεν είναι τυχαίο, ότι ο διαλεκτικός υλισμός αντλεί τη καταγωγή του από τον ιδεαλιστή Γερμανό φιλόσοφο Χέγκελ.

Η Αρετή, η Ελευθερία, η Ισότητα, η Δικαιοσύνη είναι έννοιες που αναδείχθηκαν από τους Ιδεαλιστές φιλοσόφους, οι οποίοι προσπάθησαν να τις ψηλαφίσουν στρεφόμενοι προς τον εσωτερικό ψυχισμό του ανθρώπου, επιδιώκοντας να τον ερμηνεύσουν πολλές φορές ως απόρροια του υπερφυσικού.

Αντίθετα οι διαλεκτικοί και κυρίως αυτοί του διαλεκτικού και ιστορικού υλισμού προσπαθούν να τις προσεγγίσουν, αλλά πάντα τις ίδιες αρχές, τις ίδιες αξίες, με την εξωτερίκευση και τη «κοινωνικοποίησή» τους και σε σχέση με την «υλική» υπόσταση των πραγμάτων και την Ιστορία. Ο άνθρωπος είναι μέρος ενός Συνόλου, δεν μπορεί να μελετηθεί η φύση του και ο ψυχισμός του αγνοώντας, ή υποβαθμίζοντας αυτό τον παράγοντα. Είτε το Σύνολο αυτό είναι στον Χώρο (η Φύση, η χώρα, η ήπειρος, ο ίδιος ο πλανήτης ακόμα και το Σύμπαν), είτε στο Χρόνο (Ιστορία). Η φύση του ανθρώπου διαμορφώνεται μέσα στη Κοινωνία, (άνθρωπος ως κοινωνικό όν) και η εξέλιξη του είναι ταυτόχρονα και η εξέλιξη της Κοινωνίας, όπως και αντίστροφα.

Οι ιδεαλιστές από την άλλη πλευρά, στοχεύοντας τους προβληματισμούς τους στο εσωτερικό ψυχικό γίγνεσθαι υποβαθμίζοντας ταυτόχρονα τη κοινωνική διάσταση του ανθρώπου, διολισθαίνουν σε μια ατομικιστική και εγωιστική (εγωκεντρική), πολλές φορές, θεώρηση των πραγμάτων (Άραγε πόσο τυχαία μπορεί να είναι η κοινή «ιδεαλιστική» μα συνάμα εξελισσόμενη και καταπίπτουσα ως  χυδαία «υλιστική» μήτρα του ατομικιστικού αναρχισμού του 19ου αιώνα και του άκρατου φιλελευθερισμού των ημερών μας, αποκαλούμενου και ως αναρχοκαπιταλισμού;).

Σχηματικά μπορούμε να εικάσουμε, ότι ενώ οι θεωρίες που έχουν σαν βάση τους τον Ιδεαλισμό επικεντρώνονται στο άτομο και τη συνείδησή του ως δημιούργημα και έκφραση μιας υπέρτατης δύναμης , ενώ τα δικαιώματα του (ατομικά) είναι αδιαπραγμάτευτα ως προερχόμενα απ’ αυτήν και η θέση του σε ένα ευρύτερο σύνολο ως απόρροια της ελεύθερής του βούλησης και της Αρετής του, σε αντίθεση με την υλιστική θεώρηση που αναδεικνύει τη συλλογικότητα και τον άνθρωπο ως κοινωνικό όν, με τη συνείδηση και το χαρακτήρα του να διαμορφώνεται, από τις επικρατούσες γύρω του συνθήκες, που θα πρέπει να παραχωρεί μέρος των ατομικών του δικαιωμάτων στο συλλογικό καλό. Ο ιδεαλιστής «καταπιέζεται» από το περιβάλλον του, προσπαθεί να περιχαρακωθεί αποτινάσσοντας κάθε δεσμό και καταλήγει να ενδοσκοπεί, ο υλιστής μεγαλουργεί μέσα σ’ αυτό και το χαίρεται.

Στη πράξη, πρέπει να είμαστε τόσο υλιστές για να απολαμβάνουμε τη ζωή σε όλες της τις εκφάνσεις με τα καλά και τα κακά της, μοιράζοντας την με τους άλλους γύρω μας, αλλά ταυτόχρονα και τόσο  ιδεαλιστές, όσο χρειάζεται για να μη χάνουμε τη ψυχή μας, καλλιεργώντας έτσι αυτά που λαμβάνουμε, για να τα επιστρέψουμε πίσω σε ένα υψηλότερο επίπεδο.

Η Αρετή σε όλες της τις εκφάνσεις, τη Σοφία, τη Νόηση, τη Καλοσύνη, την ίδια την Ελευθερία και τη Δικαιοσύνη, ως έννοια και Αξία αυθύπαρκτη δεν μπορεί να εγκλωβίζεται στο μυαλό του καθενός μας, γινόμενη απλά παιχνίδισμα του, αλλά οφείλει να μετουσιώνεται σε πράξη στα πλαίσια του συνόλου, μέρος του οποίου αποτελούμε.

Κάποιος, είχε ορίσει τον πλούσιο, ως εκείνον που ένα κρύο και βροχερό πρωινό έχει τη «πολυτέλεια» να γυρίσει στο άλλο πλευρό και να απολαύσει τη ζεστασιά χουζουρεύοντας. 

Δεν βρίσκω καλύτερο ορισμό. Ωστόσο αυτός ο ίδιος πλούσιος πόσο Ελεύθερος μπορεί να αισθάνεται, όταν βγαίνοντας κάποια στιγμή από το σπίτι του έρχεται «αντιμέτωπος» με ένα σωρό εξαθλιωμένους, που του τείνουν το χέρι ζητώντας του μια μικρή βοήθεια;

Και πόσο καλοσυνάτος μπορεί να είναι αν δώσει τελικά αυτή τη μικρή βοήθεια; Ή μήπως είναι απλά διεστραμμένος και με την ελεημοσύνη και την ευεργεσία προσπαθεί να αυτοεπιβεβαιωθεί ως προς την ανωτερότητά του;

Πόσο δίκαιος μπορεί επίσης να αισθάνεται, όταν με μια απόφασή του, κάποιοι μπορεί να χάνουν τη δουλειά τους, ή όλη τους τη περιουσία;

Και ο σοφός, πόσο μπορεί να αισθάνεται έτσι, όταν κανείς, ή ελάχιστοι μπορούν να τον καταλαβαίνουν; Ή κάποιος μπορεί να κρατάει τη γνώση για τον εαυτό του, ή μόνο για λίγους μυημένους; Τι αξία έχει πια αυτή, παρά μόνο ως διαστροφή για την αυτοϊκανοποίηση αυτού, ή αυτών που θεωρούν ότι την έχουν;

Κανείς δεν μπορεί να έχει τα πάντα. Όλοι όμως πρέπει να έχουν από κάτι, για να μπορούν να το μοιράζονται...

Η Αρετή ως άυλο Αγαθό, (δεν είναι το σπίτι, το αυτοκίνητό μας κ.ο.κ.), δεν μπορεί να είναι απλά και μόνο ατομικό ιδίωμα, αλλά Απόλυτο Κοινωνικό Δικαίωμα!

Στη πολιτική τώρα, ως εφαρμοσμένη «κυβερνητική» επιστήμη οργάνωσης και εξέλιξης ενός πολύπλοκου Συστήματος (Κοινωνία), με αρχική αυτοοργάνωση, αλλά σταδιακά ιεραρχικά δομημένου, τα δύο παραπάνω μεγάλα φιλοσοφικά ρεύματα δεν ήταν δυνατό παρά να έχουν τη μεγίστη δυνατή επιρροή.

Οι Αριστοκρατικοί της αρχαιότητας στις ιδεαλιστικές θεωρήσεις στήριζαν τις θέσεις τους, αφού οι Άριστοι, που διαθέτουν την Αρετή και τη Σοφία θα πρέπει να βρίσκονται επικεφαλής της εξουσιαστικής πυραμίδας.

Αντίθετα οι ριζοσπάστες Δημοκρατικοί στη διαλεκτική (και με τη σύγχρονη έννοια «υλιστική»), θεώρηση των πραγμάτων στήριζαν τη δική τους επιχειρηματολογία.

Πηγή: «hereticalideas»