ΕΠΑΜ Αγριάς Μαγνησίας: Ο Μπερναίς, οι Σκουριές και τα μέσα ενημέρωσης

Των Βαγγέλη Γκαγκέλη

και Χριστίνας- Μαριλύ Μπουρμά

Τα όσα διαδραματίστηκαν τα ξημερώματα της προηγούμενης Κυριακής στο εργοτάξιο της εταιρείας “Ελληνικός χρυσός” στις Σκουριές της Χαλκιδικής εμφανίστηκαν στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης σαν ”βόμβα” από το πουθενά. O Edward Bernays, ο ”πατέρας της παραπληροφόρησης”, που χρησιμοποίησε διάφορες τεχνικές και μεθόδους χειραγώγησης στην Αμερική του 20ου αιώνα, θα ήταν υπερήφανος για τους συνεχιστές μαθητές του. Ωστόσο, τα όσα γέμισαν τις οθόνες μας - μετά την επίθεση στο εργοτάξιο - δεν είναι παρά μόνο ένα κομμάτι αλληλένδετων πρακτικών χειραγώγησης, που στην περίπτωση των Σκουριών ακολουθούνται κατά γράμμα από τη πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης.

Ο αγώνας των κατοίκων της Χαλκιδικής ενάντια στη καταστροφή του φυσικού πλούτου και περιβάλλοντος από την εκμετάλλευση των μεταλλείων χρυσού κρατάει εδώ και πάρα πολλούς μήνες σ’ ένα κλίμα οξυμένης αστυνομικής καταστολής, βίας και αντιπαράθεσης. Οι μαζικές, μαχητικές (αντί)δράσεις τόσο των κατοίκων όσο και των ανθρώπων της ευρύτερης περιοχής, αναδεικνύει τη κεντρικότητα που έχει το ζήτημα της εκμετάλλευσης των μεταλλείων στη ζωή και στο τόπο των ‘άμεσα’ ενδιαφερόμενων.

Παρ’ όλη την προσπάθεια του κόσμου να δημοσιοποιήσει τη ζημιά που προκαλεί ήδη μία τέτοια επενδυτική κίνηση, κανένα κυρίαρχο μέσο ενημέρωσης δεν έχει δώσει όλο αυτό τον καιρό την απαραίτητη έμφαση. Οι διάφορες εκδηλώσεις και τα μαζικά συλλαλητήρια που έχουν οργανωθεί από κινήσεις των κατοίκων δεν καλύπτονται από τα τηλεοπτικά συνεργεία ενώ δεν έχει γίνει κανένα δημοσιογραφικό ρεπορτάζ σχετικά με τις βάσιμες καταγγελίες των διάφορων επιτροπών ενάντια στην εταιρεία που έχει αναλάβει τα έργα εκμετάλλευσης. Στη συγκεκριμένη περίπτωση εντοπίζουμε τη τακτική της αποσιώπησης . Με το να περνάει στα ”ψιλά’ από τα κύρια θέματα των ειδήσεων, το γεγονός χάνει εύκολα τη σημασία και την αξία του, απομονώνεται και περιθωριοποιείται. Φυσικά όπως διαπιστώσαμε συχνά απλώς παραλείπεται.

Μία άλλη πρακτική είναι αυτή της επιλεκτικής παρουσίασης των γεγονότων, που επιλέγεται προκειμένου να αναπτυχθεί μονόπλευρα η άποψη της εργοδοσίας και της κυβερνητικής πολιτικής (και εν τέλει να υιοθετηθεί ευκολότερα ως επικρατούσα!). Όταν για παράδειγμα, αναπαράγεται σαν μοναδική είδηση, η αναφορά των στελεχών του ΥΠΕΚΑ σχετικά με τις αντίστοιχες εγκαταστάσεις στη περιβαλλοντικά προηγμένη Φιλανδία , ενώ αντίθετα δεν δημοσιοποιούνται τα πορίσματα επιστημονικών φορέων όπως του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας (τμήμα κεντρικής Μακεδονίας) και του Α.Π.Θ, που καταγγέλλουν την ολοκληρωτική καταστροφή του περιβάλλοντος , τότε πρόκειται ουσιαστικά για μία προσπάθεια καθοδήγησης της κοινής γνώμης σε μία συγκεκριμένη κατεύθυνση για την εξυπηρέτηση συγκεκριμένων συμφερόντων. Στη περίπτωση αυτή η προσπάθεια επικεντρώνεται στο να καταστεί ο κυρίαρχος δημόσιος λόγος ο καθολικός τρόπος ερμηνείας έτσι ώστε μία τέτοια επιχειρηματική δραστηριότητα να παρουσιάζεται ως απόλυτα ασφαλής (βάσει μονομερών ερευνών που έχουν ήδη παρουσιαστεί).

Στο αρχέγονο δάσος των Σκουριών πολλές φορές έχουν λάβει χώρα συμπλοκές με βίαιη καταστολή από την πλευρά της αστυνομίας, διευρυμένες συγκρούσεις και σοβαρούς τραυματισμούς διαδηλωτών. Οι χιλιάδες αυτοί λοιπόν άνθρωποι που ήταν ”αόρατοι” τόσους μήνες στα δελτία ειδήσεων εμφανίζονται τώρα καθημερινά πια μεταμορφωμένοι σε κουκουλοφόρους. Κάτοικοι της περιοχής που αγωνίζονται και αγωνιούν για τον τόπο τους εμφανίζονται σαν ”γνωστοί- άγνωστοι” στους δέκτες ενώ η χρήση μεγάλων ποσοτήτων χημικών αερίων και πλαστικών σφαιρών από τις ειδικές μονάδες της αστυνομίας ενάντια στους διαδηλωτές δεν αναφέρεται καν. Με αυτόν τον τρόπο η είδηση ενός γεγονότος (πεδίο πληροφόρησης) περνάει στην αλλοίωση του και -μακριά πλέον από την απλή παραπλάνηση- στη σφαίρα της ωμής παραπληροφόρησης .

Η σκόπιμη διάδοση ψεύτικων ειδήσεων ‘έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει ”ταυτότητα, αξίες ακόμη και κουλτούρα”. Την ταυτότητα ενός σκιώδους κουκουλοφόρου, δίχως ηθική μόνο με την αδικαιολόγητη βία ενάντια στην ανάπτυξη και το κοινό καλό. Αυτό είναι για τα μεγάλα κανάλια το μήνυμα και η περιγραφή των κατοίκων Σκουριών. Ο ”όρος” κουκουλοφόρος που αποδόθηκε στους επιτιθέμενους άλλωστε τείνει να παραπέμπει σε ένα πλαίσιο βίας, καταστροφής και φωτιάς στο φαντασιακό της κοινής γνώμης.

Τα αντίστοιχα δεκάδες ρεπορτάζ για την τρομοκρατία που έχουμε παρακολουθήσει το τελευταίο διάστημα έχουν το μεγαλύτερο μερίδιο συμβολής στην οικοδόμηση αυτής της εικόνας.

Έτσι οι εναντιώσεις των κατοίκων στις εξορύξεις χαρακτηρίζονται τρομοκρατικές και η εικονοποιία της τρομοκρατίας που αναπαράγουν τα ΜΜΕ συμβάλει στο να εξάγεται ένα καθόλα αρνητικό μήνυμα. Με τη μέθοδο της παραπληροφόρησης επιχειρείται υποτίμηση ενός δίκαιου αγώνα που δίνουν εδώ και χρόνια οι κάτοικοι της Χαλκιδικής. Επιπλέον επιδιώκεται η ποινικοποίηση ανθρώπων, επιτροπών και συλλογικοτήτων που εναντιώνονται στη περιβαλλοντική καταστροφή της περιοχής τους και υψώνουν μία διαφορετική πρόταση από τον κυρίαρχο λόγο της εταιρίας και της κυβέρνησης.

Στο σημείο αυτό μπορούμε να πούμε ότι όλη η προσπάθεια φίμωσης και διαστρέβλωσης της διαμαρτυρίας των κατοίκων των Σκουριών έχει πάρει τη μορφή εκστρατείας από τη μεγαλύτερη μερίδα των μέσων ενημέρωσης της χώρας. Και όπως τότε στα μέσα της δεκαετίας του 1910 E. Bernays, μέσω θεωριών ψυχολογίας της μάζας, προπαγάνδιζε την κατανάλωση καπνού και αλκοόλ στην αμερικανική κοινωνία για λογαριασμό συγκεκριμένων εταιρειών έτσι και σήμερα ειδήμονες των μέσων ενημέρωσης (και όχι μόνο) έχουν ταχθεί με την πλευρά της εργοδοσίας αναγκάζοντας έναν ολόκληρο πληθυσμό να θυσιάσει υγεία και επίπεδο ζωής στο βωμό ενός κέρδους που τους αποσπάται πραξικοπηματικά για λογαριασμό του πανίσχυρου Γ. Μπόμπολα, συνέταιρου της εταιρείας Eldorado Gold. Ή αλλιώς: τα μέσα ενημέρωσης στην υπεράσπιση της διαπλοκής.

(1) Αυστριακός ψυχολόγος που εργάστηκε για τις αμερικανικές υπηρεσίες προπαγάνδας εφαρμόζοντας τις θεωρίες της ψυχολογίας της μάζας για λογαριασμό μεγάλων εταιριών και πολιτικών κομμάτων.